काठमाडौं – डेढ वर्षअघि २०७३ सालको फागुनमा काठमाडौंमा भएको नेपाल लगानी सम्मेलनपछि सरकारी र निजी क्षेत्र खुसीले गदगद थिए । किनकी नेपाल लगानी सम्मेलनमा १४ खर्ब रुपैयाँको प्रतिबद्धता आएको थियो ।

एक खर्ब रुपैयाँको अपेक्षा राखेर गरिएको सम्मेलनमा १४ खर्ब रुपैयाँको प्रतिबद्धता आएपछि त अब नेपालमा लगानीको वातावरण बन्यो, अनि विदेशीले नेपाललाई लगानीको राम्रो ठाउँ मानेका रहेछन् भन्ने लख पनि काटियो । तर डेढ वर्षअघि १४ खर्ब रुपैयाँको लगानी गर्ने प्रतिबद्धता गर्नेहरुले अहिलेसम्म नेपालमा एक रुपैयाँ पनि लगानी गरेका छैनन् । 

त्यतिबेला २१ देशका २ सय ५० भन्दा धेरै लगानीकर्ता उपस्थित भएका थिए । सबैभन्दा धेरै चीनबाट झण्डै ८ खर्ब ८८ अर्ब रुपैयाँ बराबरको लगानी गर्ने प्रतिबद्धता जनाइएको थियो । यस्तै बंगलादेशबाट २ खर्ब ५६ अर्ब, जापान र बेलायतबाट एकरएक खर्ब,  श्रीलंकाबाट ५३ अर्ब र भारतबाट झण्डै ३४ अर्ब रुपैयाँ बराबरको लगानी गर्ने प्रतिबद्धता व्यक्त भएको थियो ।

लगानी सम्मेलनपछि विभिन्न देशले सानातिना लगानी गरे पनि १४ खर्बमध्येबाट भने एक रुपैयाँ पनि लगानी भएको छैन । तर सरकारले भने आउँदो चैत १५ र १६ गते अर्को लगानी सम्मेलन गर्ने भएको छ । नेपाललाई लगानीको आकर्षक गन्तव्य बनाउन लगानी सम्मेलन गर्न लागिएको लगानी बोर्डले जनाएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय समुदायका  सम्भावित लगानीकर्ता, वित्तीय संस्थाका प्रतिनिधि,गैरआवासीय नेपाली संघ, निजी क्षेत्र, विज्ञलगायतको सहभागितामा लगानी सम्मेलन हुन लागेको बोर्डले जनाएको छ  ।

अर्को लगानी सम्मेलनबाट कति आशा गर्ने ?

नेपाल लगानीका लागि तयार हुँदैछ भन्ने सन्देश दिनको लागि नै २०७३ सालमा लगानी सम्मेलन गरिएको तर अब गरिने सम्मेलनबाट भने लगानी नै आउने लगानी बोर्डको दावी छ ।

यसअघि सम्मेलनमा लगानीको प्रतिबद्धता आए पनि लगानी आउन नसकेको कुरा स्वीकार गर्दै  सरकारले अब भने सबै निकायले समन्वय गर्ने र प्रतिबद्धता अनुसारको लगानी भित्राउने जनाएको छ । 

बिहीबार अर्थ मन्त्रालयमा भएको पत्रकार सम्मेलनमा अर्थमन्त्री डा. युवराज खतिवडाले भन्नुभयो, ‘यसपटक अर्थमन्त्रालय, उद्योग मन्त्रालय, परराष्ट्र मन्त्रालय र लगानी बोर्डले संयुक्त रुपमा  सम्मेलन आयोजना गर्दैछौँ, पहिले जस्तो समन्वयको अभाव हुँदैन ।’

कृषिको व्यवसायीकरण, उर्जा, सडक, रेललगायतका आयोजनामा विदेशी लगानी खोजिने अर्थमन्त्री डाक्टर खतिवडाले बताउनुभयो । 

यसपटकको सम्मेलनमा नेपालमा लगानीका लागि उपयुक्त हुने परियोजना प्रस्तुत गरिने भएकाले पनि लगानी आउला कि भनेर आसा राख्ने ठाउँ रहेको छ । 

१४ खर्बको प्रतिबद्धता, एक रुपैयाँ आएन, कहाँ चुक्यो नेपाल ?

नेपाल लगानी सम्मेलन २०७३ का क्रममा विदेशी लगानीकर्ताले मेट्रो रेल, पूर्व–पश्चिम राजमार्ग, ठूला जलविद्युत, पर्यटनलगायतका क्षेत्रमा लगानी गर्न चासो देखाएका थिए । तर लगानी बोर्ड र उद्योग मन्त्रालयसँग कुनै खाका नै थिएन । बोर्डले त्यतिबेला उनीहरुले कति रकम बोल्छन् भन्नेमा ध्यान दिएको थियो । सोचेभन्दा पनि निकै धेरै प्रतिबद्धता आएपछि सरकारले यसको सदुपयोग गर्न केही कदम चालेको थियो, तर त्यसलाई निरन्तरता नदिँदा १४ खर्ब रुपैयाँको प्रतिबद्धता बोलीमै सीमित भयो । 

सम्मेलनपछि समस्या सुधार तथा प्रतिबद्धताको कार्यान्वयन गर्न राष्ट्रिय योजना आयोगअन्तर्गत नीतिगत सुधार समिति, अर्थ मन्त्रालयको संयोजकत्वमा परियोजना बैंक परिमार्जन समिति, लगानी बोर्डको संयोजकत्वमा औद्योगिक प्रवद्र्धन समिति र उद्योग मन्त्रालयको संयोजकत्वमा समग्र समन्वय समिति गठन गरिएको थियो । यी समितिहरु अहिले निष्कृय छन् । 

‘धेरै विदेशी लगानीकर्ताले नेपालमा लगानी गर्न निकै चासो दिएकै हुन, तर उनीहरुले बोेलेको प्रतिबद्धता पूरा हुन नसक्नुको मुख्य कारण नेपालले फलो अप गर्न नसक्नु नै हो’, तत्कालीन उद्योगमन्त्री नवीन्द्रराज जोशीले उज्यालो अनलाइनसँग भन्नुभयो, ‘विदेशीले म फलानो परियोजनामा लगानी गर्छु पनि भनेकै थिए, तर परियोजना कुन मोडलमा दिने, कतिसम्म सहजीकरण गरिदिने लगायतका कुरामा हामी चुकेकै हो ।’

विदेशी लगानी तथा प्रविधि हस्तान्तरणसम्बन्धी ऐनको मस्यौदा आफू मन्त्री भएको बेला मन्त्रिपरिषदबाट पारित भएको तर अहिलेसम्म त्यो संसदमा लगेर पारित नगराएको पूर्वमन्त्री जोशीको भनाई छ ।

‘हामीले न त ऐन कानुन नै लगानीमैत्री बनाउन सकेका छौँ, न त हाम्रा व्यवहारिक अभ्यासले नै विदेशी लगानीकर्तालाई विश्वास दिलाउन सक्यो, त्यसैले हामीले विदेशी लगानी किन आएन भनेर गम्भीर भएर सोच्नुपर्छ, कमजोरी हाम्रै छ’, जोशीले भन्नुभयो । 

‘लगानीको वातावरण छ भन्ने सन्देश दिन मात्रै सम्मलेन गरिएको थियो’

१४ खर्ब रुपैयाँको प्रतिबद्धतामध्ये नेपालमा एक रुपैयाँ पनि लगानी किन आएन त ? लगानी बोर्डका प्रवक्ता उत्तमभक्त वाग्ले भन्नुहुन्छ, ‘त्योबेला देश भर्खरै संक्रमणकालबाट बाहिर आएको थियो, नेपालमा पनि लगानीको सम्भावना छ है भनेर ठूला लगानीकर्तालाई सन्देश दिनकै लागि त्यो सम्मेलन आयोजना गरिएको थियो, लगानी सम्मेलनमा आएको १४ खर्ब रुपैयाँ नै लगानीका रुपमा आउँछ भन्ने हामीलाई आसा पनि थिएन ।’

१४ खर्बको कुनै हिस्सा पनि नेपालमा नआए पनि नेपाल लगानीको लागि राम्रो थलो हो भन्ने सन्देश भने प्रवाह भएको प्रवक्ता वाग्लेको दावी छ ।