एक शरणार्थीको ‘प्याराडाइज’ यात्रा

असार ११, २०७५ सोमबार १७:३७:० | गाेपाल गड्ताैला

सन् २०१८ को सुरुमा ‘अ परदेशी इन प्याराडाइज’ किताब प्रकाशित गरेपछि उनले ठूलो सास फेरेका हुन् ।

कथा सापटी मागिरहनु पर्ने छँदै थिएन् । आफैंले भोगेका दुःख र हैरानी, तिनैका बीच गरेको भगिरथ संघर्ष र आर्जन गरेको सफलतालाई लिपिबद्ध मात्र गरेका छन् गोविन्द रिजालले पुस्तकमा । मध्यम वर्गीय परिवारमा जन्मे हुर्केका उनी जब शरणार्थी बने तब निक्कै महँगो संघर्षको सामना गर्नुपर्‍यो । टेक्ने समाउने केही थिएन् । किताबमा मात्र होइन, भोगाईमा पनि उनको यात्रा यहाँबाटै सुरु हुन्छ ।

अहिलेको उनको ध्याउन्न सी ४ को जीन कसरी सी ३ बिरुवामा हाल्ने भन्ने विषय केन्द्रित छ । यो भनेको मकै, उखु, कोदोजस्ता अन्नबालीको जीन धान, गहुँ, आलुजस्ता बढी खाइने खाद्य बालीमा मिसाउनु हो ।

यो कामका लागि उनले सन् २०११ देखि सन् २०१६ सम्म फिलिपिन्सको राजधानी मनिलादेखि ६३ किलोमिटर टाढा लसबेनसस्थित इन्टरन्यासनल राइस रिसर्च इन्स्टिच्यूट (आइआरआरआई) मा बिताए । त्यहाँ विश्वका १३ देशका १८ प्रयोगशालाबाट आएका सयभन्दा बढी खाद्य वैज्ञानिकसँग कुममा कुम मिलाएर काम गरे । विषद् अध्ययन र अनुसन्धान अझै जारी छ ।

कृषि बाली प्रजनन् विषयमा विद्यावारिधि गरेका रिजाल भन्छन्, ‘यो हालसम्मको विश्वकै ठूलो खाद्यबाली अनुसन्धान परियोजना थियो, जसका लागि माइक्रोसफ्टका मालिक बिल गेट्स र उनकी श्रीमती मिलिण्डा गेट्सका नामको फाउण्डेसनको सहयोग छ ।’

पश्चिम झापाको दमक–५, बेलडाँगीस्थित भुटानी शरणार्थी शिविरमा अभावग्रस्त किशोर उमेर बिताएका रिजालका साथमा सन् १९९२ मा भुटानबाट खेदिएर नेपालमा शरणागत हुन आउँदा माध्यमिक सकेको शैक्षिक प्रमाणपत्र र आङमा लगाएको एकसरो कपडा बाहेक अरु केही थिएन् । उनले शिविरमा बालबालिका पढाएर केही वर्ष बिताए ।

सन् १९९६ को शरणार्थी स्वदेश फिर्ता अपिल आन्दोलनमा सामेल भए । त्यसको परिणाम उनी आफै भारतको जेलमा बस्नु पर्‍यो । स्वदेश फिर्ता अभियानमा भारत तघारो बनेपछि आजित भएर उनीसहितको समूह शिविर फर्कियो । जस्तै कठीन हविगतमा पनि उभिनु र उठ्नुमा जीवनको सार्थकता छ भन्ने चेत पसेपछि उनले व्यक्तित्व विकासको बाटा खोजे । सुनेका थिए— ‘जहाँ छौ त्यहीँबाट, साथमा जे छ त्यही लिएर र जसरी सक्छौ त्यसरी नै हिँड, तर ढिला नगर ।’

अभाव र दुखको भुक्तमान भोग्दै चितवनको रामपुर कृषि क्याम्पसबाट स्नातक सिध्याए । आफ्नो क्षितिज आफैं उघार्दै जानुपर्छ भन्ने लाग्थ्यो । सन् २००५ मा उनले जपानको क्योटो विश्वविद्यालयबाट अनाजको जेनेटिक इञ्जिनियरिङ विषयको उच्च अध्ययनको लागि तीन वटा छात्रवृत्ति पाए ।

शरणार्थी शिविरमा नापजोख गरेर दिएको अन्नपानीको भरमा बाँच्नुपर्ने अवस्थाको युवकका लागि त्यो अद्भूत अवसर थियो । ‘चारैतिर अन्धकार र अनिश्चय मात्र अन्दाज आउने हालतबाट उठेको हुँ’, उज्यालो अनलाइनसँग कुरा गर्दै उनले भने, ‘सहयोगी र दयालुहरु दुनियाँमा धेरै रहेछन्, इमान्दार दिलले खोज्न जान्नु पर्दाेरहेछ ।’

६ वर्षपछि सन् २०११ मा ट्राभल डकुमेन्टका आधारमा नेपाल फर्किंदा उनको हाते ब्यागमा विद्यावारिधिको प्रमाणपत्रसँगै थियो । आधापेट खाएर र थोत्रो पुरानो लगाएर गरेको मेहनतको बलले आर्जन गरेको सफलताले उनलाई तिखार्दै र उचाल्दै लग्यो । शरणार्थी शिविरको साँघुरो आँगनीबाट यसरी उनी एउटा फराकिलो आयाममा जीवनको उडान भर्न सफल भए ।

भुटानमै छँदा कक्षा १२ पढ्दा उनले जेनेटिक इञ्जिनियरिङको बारेमा कतै हल्का सुनेका थिए । मनमा त्यही विषय पढ्ने चाहना सोचेका थिए । विद्यावारिधिको पढाई पूरा भएपछि त्यो चाहना एक हदसम्म पूरा त भयो ।

तर पढाईलाई खोजमा रुपान्तरण गर्ने र केही देखिनसक्ने काम गर्न बाँकी नै थियो । अवसरको खोजीमा उनी अझै लागिरहेकै थिए । यही क्रममा उनलाई अर्काे सफलता मिल्यो, खाद्य अनुसन्धानको लागि फिलिपिन्स जाने ।

त्यहाँ ६ वर्षको अनुसन्धानको क्रममा गोविन्दसहित १३ मुलुकका खाद्य वैैज्ञानिकहरुले सन् २०३० सम्ममा विश्वको जनसंख्या ९ अर्ब पुग्ने र त्यतिञ्जेलसम्ममा बढी पौष्टिकतत्व दिने गरी अनाजको जीनमा आवश्यकता र योजना अनुसार परिवर्तन ल्याएर उत्पादनमा सुधार ल्याउन सकिने निधोमा पुगेका छन् । भन्छन्, ‘अबका हरेक अनाज केन्द्रित अनुसन्धान कम मेहनतमा बढी र स्वास्थ्य उत्पादन कसरी गर्ने भन्ने विषय केन्द्रित हुनेछन् ।’

छरिएको परिवार, छुटेका गोविन्द

अनाजको जीनका भित्री केस्रा केलाउने गोविन्द नेपालमा कृषि मन्त्रालयमा उपसचिव पदमा कार्यरत शान्ता कार्कीकासाथमा शरणार्थी हैसियतमा बस्छन् । अर्थात उनी क्रस म्यारिज भएका तर शरणार्थी हुन् । बेलडाँगी शरणार्थी शिबिरको सेक्टर इ ३ को २५ नम्बर छाप्रो उनको नाममा दर्ता छ ।

अध्ययन र आन्दोलनको लागि धेरैजसो शिविर बाहिर बसेका गोविन्दका बाबु चन्द्रलाल, आमा देवीमाया र बाँकी सबै २ दाजुभाइ र ३ दिदी–बहिनी अमेरिका पुनर्बास भएका छन् । भाइहरु तुला र शिव अनि दिदीबहिनीहरु मनमाया, लक्ष्मी र गंगाका परिवारहरु पनि आमाबाबुका साथ केन्टुकी आसपासमै छन् । तिनका परिवारमा बिहेबारी वा जयजन्म हुँदाको खुशीमा गोविन्द हम्मेसी सामेल हुन सक्दैनन् ।

थुप्रै नातेदारहरु भुटानमै छन् । अरु धेरै आफन्त, चिनारु र साथी—सगोत्रीहरु अमेरिका र यूरोपतिर छरिए । छरपष्ट परिवार भित्रको खुशीको साँचो कता हरायो उनलाई पत्तै भएन् । ‘आकाशका जुनघाम, धर्तीको माटो र हावापानी त सबैतिर उस्तै होला’, भावुक मुद्रामा उनी भन्छन्, ‘हामी भुटानीलाई अचेल यिनै प्रकृतिले मात्र जोड्छन्, भेटघाट, सुख–दुखमा साथ र त्यसले ल्याउने खुशीका मुहानहरु पहिले नै सुकिसके ।’

गोविन्दसँग भुटानको लोद्राईका बाल्यकालका रमाइला सम्झनाले अझै झस्काइरहन्छ । खेत खलिया, गाउँघर स्कुलसँग जोडिएका सम्झनाका केस्रहरु केलाउँदै उनी सपनीमा त्यही घर आँगनमा डुलेको देख्छन् । ‘घर नम्बर ९६ र ठाम नम्बर ७ सय १३’, उनी भन्छन्, ‘नाभी गाडिएको ठाउँ भुल्ने त कुरै भएन् ।’

अन्तिम अपडेट: मंसिर ५, २०८१

Disclaimer:

उज्यालोका खबर फेसबुक, इन्स्टाग्राम, एक्स ट्वीटर र यूट्युबमा हेर्न तथा उज्यालो रेडियो नेटवर्क ९० मेगाहर्जसँगै देशभरका विभिन्न एफएम रेडियोहरुबाट पनि सुन्न सकिन्छ । उज्यालोमा प्रकाशित तथा प्रसारित सामग्री यस संस्थाको स्वतन्त्र, निष्पक्ष र तथ्यमा आधारित सम्पादकीय नीतिबाट निर्देशित छन् र गल्ती नहोस भन्नेमा सचेतता अपनाएर तयार पारिएका छन् । प्रकाशन र प्रसारण भएका सामग्रीको विषयमा तपाईको गुनासो, प्रतिकृया र सुझावलाई हार्दिक स्वागत गर्दै गल्ती भएको पाईएमा तत्काल सच्याइने जानकारी गराईन्छ । उज्यालोबाट प्रकाशन तथा प्रसारण हुने सामग्रीको प्रतिलिपि अधिकार यस संस्थामा निहीत रहेकोले संस्थाको अनुमति विना समाचारको नक्कल उतार्ने, पुनरुत्पादन, प्रशारण वा फोटोकपी गर्न पाइदैन । कसैले त्यसो गरेमा कानूनी कार्वाही हुन सक्नेछ ।

गाेपाल गड्ताैला

गड्ताैला लामाे समयदेखि भुटानी शरणर्थीका विषयमा कलम चलाउँदै अाउनुभएकाे छ ।

तपाईको प्रतिक्रिया

नाम (अनिवार्य)

इमेल (अनिवार्य) (गोप्य राखिनेछ)

प्रतिक्रिया दिनुहोस्