देशमा धेरै आयोजना बेलैमा सम्पन्न नहुँदा नागरिक निराशामा परिरहेको बेला विद्युत क्षेत्रमा भने उत्साहजनक काम भैरहेको छ । देश लोडसेडिङमुक्त भैसकेको छ भने नेपाल विद्युत प्राधिकरण बिजुली खेर जान नदिन खपत बढाउने उपायको खोजीमा लागेको छ । तर विद्युत उत्पादन र वितरण सजिलो छैन । पाइलैपिच्छे अवरोध नै अवरोध छन् । 

प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङ हरेक आयोजनास्थलमै पुगेर समस्या समाधानको प्रयास गरिरहनुभएको छ । नेपाल विद्युत प्राधिकरणले गरेका काम र योजनाको बारेमा अर्जुन पोख्रेलले कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङसँग गरेको कुराकानी -

हिजोआज तपाईँ हरेकजसो आयोजनाको फिल्डमै जाने गर्नुभएको छ । बिदाको दिनको पनि वास्ता नगरी किन यसरी आयोजनास्थलको दौडधुपमा लाग्नुभएको हो ?

हरेक आयोजनास्थलमा कार्यकारी निर्देशक जाँदा धेरै नै फरक पर्छ । आयोजनास्थलमा देखिएका समस्या समाधान गर्न, त्यहाँका कमीकमजोरी सुधार्न, आयोजना प्रमुख तथा अन्य कामदार, ठेकेदार, कन्सल्ट्यान्ट सबैसँग भेट्दा खास समस्या थाहा हुन्छ ।

आफूलाई गरिएको रिपोर्टिङ ठिक छ कि छैन भन्ने पनि आयोजनास्थलमा पुगेपछि थाहा हुन्छ । कतिपय अवस्थामा आयोजनाको प्रगतिबारे गलत रिर्पोटिङ गर्ने, तर आयोजना तोकिएको समय भन्दा धेरै पर धकेलिने पनि भएका छन्, त्यसैले आफै गयो भने यथार्थ थाहा हुन्छ । 

आउँदो चैतमा जसरी पनि बिजुली उत्पादन गर्ने लक्ष्यका साथ तपाईँले हरेक महिना तामाकोशीमा बैठक गर्नुहुन्छ । अरु आयोजनामा पनि पुग्नुहुन्छ । तपाईँ आफै फिल्डमा गए काम हुने, नत्र नहुने हो र ?

म नजाँदा काम नहुने र म जाँदा आजको भोलि नै काम सकिने भन्ने होइन । तर कुनै पनि निकायको प्रमुख आयोजनास्थलमा पुगेर त्यहाँ निर्देशन दिँदा कामले गति लिन्छ नै । यस्तै म त्यहाँ पुगेर कामको मात्रै नभई कर्मचारीका पनि समस्या सुन्छु, समाधान गरिदिन्छु । त्यसो गर्दा कर्मचारीलाई पनि हौसला हुन्छ । काठमाण्डौमा बसेर नदेखिने सानातिना समस्या म आफैले अनुभव गर्नको लागि पनि फिल्डमै जानुपर्छ । 

र तामाकोशीको हकमा म हरेक महिना जाने गरेको छु । त्यहाँ धेरै समस्या थिए । मैले हरेकपटक जाँदा नयाँ नयाँ समस्या आएको देख्छु । तर फिल्डबाटै समाधान हुने समस्या भएमा म त्यहीँ भएको बेला नै समाधान हुन्छ ।

नीतिगत तहबाट समाधान गर्नुपर्ने भएमा त्यसको लागि पहल गर्छु । हरेक महिना फिल्डमै जाने, हरेक दिन फोन गरेर प्रगती बुझ्ने लगायतका काम नगरेको भए एकदमै समस्याग्रस्त बनेको आयोजना अहिले ठिक ठाउँमा आउने थिएन होला सायद । 

धेरै सक्रियताका कारण देश लोडसेडिङमुक्त भएको छ, अहिले हाम्रो बिजुली उत्पादनको अवस्था के छ र आउँदो वर्ष कति बिजुली उत्पादन हुनेछ ?

अहिले वर्षाको समयमा हामीलाई पुग्ने बिजुली उत्पादन भैरहेको छ । कुनै कुनै बेला हामीले दुई सय मेगावाटसम्म भारतमा पठाएका पनि छौं । हामीले भारतसँग इनर्जी बैंकिङको सम्झौता गरेका छौं ।

त्यसैले बर्खामा पठाउने र हिउँदमा उताबाट ल्याउने गर्दै आएका छौं । त्यसैले हामीलाई यही बर्खामा समस्या त समस्या परेको छैन भने आउँदो बर्खामा त झन बिजुली धेरै नै उत्पादन हुनेछ । 

अब आउँदो सुख्खा समयमा भने भारतबाट केही मात्रामा बिजुली आयात गर्नैपर्छ । यो आर्थिक वर्षमा हामीले झण्डै १ हजार मेगावाटका आयोजना सकिनेछन् र १ हजार मेगावाट राष्ट्रिय प्रणालीमा जोडिनेछन् । माथिल्लो तामाकोशी पनि यसै वर्ष आउनेछ । त्यसैले आउँदो हिउँदमा केही समस्या भए पनि त्यसपछि हामी बिजुली उत्पादनमा फड्को मारेको अवस्थामा हुनेछौं । 

भनेपछि आउँदो वर्षादेखि नेपाल आफ्नै बिजुलीले आत्मनिर्भर हुन्छ ?

अब त लोडसेडिङ हुन्छ भन्ने पिर भन्दा पनि हामीले बिजुली कसरी देशभित्रै खपत गर्ने भन्ने बहस र योजना बनाउनुपर्छ । देशभित्रै बिजुली कसरी खपत गर्नुपर्छ र खपतका क्षेत्रहरु के के हुन सक्छन भनेर अब नीति र योजना बनाउन ढिला भैसकेको छ । अब हामी सबैको नजर बिजुली उत्पादनसँगै खपतका क्षेत्रहरुतर्फ जानुपर्छ । 

त्यसाेभए बिजुली सकभर देशमै खपत गर्नुपर्छ, बेचेर फाइदा छैन ?

हो, बिजुली बेचेर धेरै फाइदा छैन । उदाहरणको लागि हामीले १ युनिट बिजुली बेच्दा १०/११ रुपैयाँ आउला । तर त्यही १ युनिट बिजुली नेपालमै खपत गरेमा त्यसले १ हजार रुपैयाँ बराबरको उत्पादन हुन सक्छ ।

त्यसैले हामीकहाँ धेरै भएको बिजुली त बेच्ने नै हो । बिजुली बेच्दै नबेच्ने हामीले भनेका होइनांै । तर सकभर देशमै बिजुली खपत गर्नुपर्छ भन्ने हामी सबैको बुझाइ हुनुपर्छ । 

उसोभए बिजुली खपतका लागि के-के उपाय हुन सक्छन् त ?

हामीकहाँ अहिले पनि धेरै उद्योग कल कारखानाले मागेजति बिजुली पाएका छैनन् । हामीले उद्योगहरुलाई पूर्ण क्षमतामा बिजुली दिन सक्छौं । त्यस्तै नयाँ नयाँ उद्योगहरु खोल्न सक्छौं । घरमा पनि अहिले पनि डिजेल, पेट्रोल र ग्यासमार्फत चलाउने उपकरण बिजुलीले चलाउन सकिन्छ । 

बिजुली खपतको अर्को महत्वपूर्ण क्षेत्र भनेको विद्युतीय गाडी हो । तर विद्युतीय गाडीको लागि चार्जिङ स्टेशन राख्नको लागि नीतिगत व्यवस्था छैन नि ?

राम्रो कुरा उठाउनुभयो । बिजुली खपतको अर्को महत्वपूर्ण क्षेत्र विद्युतीय गाडी पनि हो । हामीले अव प्रोत्साहन गर्ने पनि यही क्षेत्रलाई हो । सरकारले पनि विद्युतीय बस ल्याउने भन्दैछ, निजी क्षेत्रले पनि विद्युतीय सवारीलाई जोड दिइरहेको छ । त्यसैले  मन्त्रालयले नीतिगत व्यवस्था पनि गर्दैछ । 

तत्कालको लागि  हामी आफैले देशभरी विभिन्न ठाउँमा स्मार्ट चार्जिङ स्टेशन बनाउने भनेर ठेक्काको डकुमेन्ट बनाइरहेका छौं । यो स्मार्ट हुनेछ, रिमोर्टले बिल निकाल्ने र रिमोर्टले नै कन्ट्रोल गर्ने चार्जिङ स्टेशन हुनेछन् । 

विशेषगरी पेट्रोल पम्प जस्तै चार्जिङ स्टेशन राखेर व्यवसाय गर्न चाहनेहरुलाई ध्यान दिएर मन्त्रालयले कार्यविधि बनाइरहेको छ । कार्यविधिमा कति रुपैयाँमा चार्जिङ स्टेशनले बिजुली पाउने र कति रुपैयाँमा उपभोक्तालाई दिने भन्ने उल्लेख हुनेछ । 

नागरिक अहिले पनि लोडसेडिङको डरमा छन्, त्यसैले ग्यास विस्थापन गरेर विद्युतीय चुल्हो किन्न डराएका छन् । अब हिउँदमा पनि लोडसेडिङ हुँदैन । चौबीसै घन्टा बिजुली आउँछ भनेर ग्यारेण्टी दिन सक्नुहुन्छ ?

नागरिकले विद्युतीय चुल्हो किनेर प्रयोग गरे हुन्छ । १८ घन्टासम्म लोडसेडिङ हुँदाका बखत बनाएका केही कमजोर संरचनाका कारण अहिले बेला बेलामा एकैछिनको लागि बत्ती जानु स्वभाविक हो ।

प्राविधिक कारणले लाइन काटिएको हुन सक्छ । तर बिजुली नै पुर्‍याउन नसकेर अब लोडसेडिङ हुँदैन, ग्याँसको ठाउँमा विद्युतीय चुल्हो जोड्न थाले हुन्छ । म ग्यारेण्टी दिन्छु । किनकी अहिले हाम्रो माग धान्न सक्ने गरी हाम्रा प्रोजेक्टहरु आइरहेका छन् । 

अब गएको वर्षको प्रगतीतर्फ लागौं । गएको वर्ष तपाइँहरुले अर्बाैँ रुपैयाँ खर्च गरेर ६० वटा सवस्टेशन निर्माण र मर्मत गर्नुभयो । १५ वटा प्रसारण लाइन बनाउनुभयो । अहिले फटाफट बिजुली उत्पादन बढाउन छाडेर अन्त अल्मलिएको भनेर आरोप पनि लाग्यो । सवस्टेशन र प्रसारण लाइनलाई किन जोड दिनुभएको हो ?

मैले अघि नै भनिसकें अब हाम्रो बिजुली उत्पादन बढेको बढ्यै छ । त्यसैअनुसार माग पनि बढेको छ । पहिले बनाएका संरचनाले हामीलाई पुग्दैन । त्यस्तै नयाँ नयाँ ठाउँमा पनि विद्युतीकरण गर्नुपर्नेछ । छिमेकी देशलाई बिजुली बेच्ने पनि भनिरहेका छौं । त्यसैले प्रसारण लाइन र सवस्टेशनको जरुरी परेको छ । 

अहिले पनि बेला बेलामा बत्ती जान्छ । त्यसको कारण हामीकहाँ धेरै क्षमता धान्ने सवस्टेशन छैनन्, भएका पुराना भैसके । त्यसैले नियमित बिजुली आपूर्तिको लागि सवस्टेशन मर्मत र निर्माण गर्नुपर्छ । प्रसारण लाइन त झन हामीलाई हजारौं किलोमिटर बनाउनुपर्नेछ । 

हामीले सबैलाई बिजुली दिने भनेका छौं । गाउँ गाउँसम्म बिजुली पुर्‍याउन पनि सवस्टेशन र प्रसारण लाइन त चाहियो नि । अहिले हामीले लोडसेडिङ हुन दिएका छैनौं, बढी लोड तान्ने उपकरणको प्रयोग बढ्दो छ । तर हाम्रा ट्रान्सफर्मरले त्यो धान्न सकेका छैनन्, त्यसैले मर्मत र क्षमता बिस्तारको पनि आवश्यकता छ ।

बिजुली उत्पादन गरेर मात्रै हुँदैन । गुणस्तरीय बिजुली प्रवाहको लागि हामीले प्रसारण लाइन र सवस्टेशनमा जोड दिएका छौं । यसै वर्ष ठूला/अन्तरदेशीय प्रसारण लाइनको लागि ठेक्का आव्हानको तयारी भैरहेको छ ।

हामीले अब चीनसँग पनि बिजुली व्यापार गर्नुपर्ने भएकाले गल्छी–रसुवागढी–केरुङ ४ सय केभीको प्रसारण लाइन बनाउनुपर्नेछ । भारततर्फ ढल्केवर–मजुफ्फरपुर, बुटवल–गोरखपुर लगायतका अन्तरदेशीय प्रसारण लाइन बनाउन पनि हामीले काम सुरु गर्नु पर्नेछ । 

तर सबस्टेशन र प्रसारण लाइन बनाउने क्रममा त धेरै विवाद आएको छ । कतिपय ठाउँमा तपाईँ आफै खटेर सम्झाउने र हप्काउने पनि गर्नु परेको छ । सबस्टेशन र प्रसारण लाइन निर्माणमा समस्या के के छन ?

अहिले हामीलाई टाउको दुखाइको विषय भनेको विद्युत उत्पादन भन्दा पनि सबस्टेशन र प्रसारण लाइन बनाउन छ । हामीले काबेली कोरिडोरमा समस्या भोग्यौं, कोशी करिडोरमा समस्या भोग्यौ, रसुवामा खुला डाँडोमा पनि प्रसारण लाइनको टावर राख्न दिइएन । यस्ता धेरै उदाहरण छन् । जग्गा र वनको कारण हामीले धेरै समस्या भोगेका छौं । 

आयोजनास्थल वरपरको मुआब्जामा मुख्य समस्या छ । आयोजना बन्ने भयो भन्ने थाहा पाउनेबित्तिकै स्थानीयले चल्तीको भन्दा १० गुणासम्म धेरै मुआब्जा माग्छन् । आयोजनास्थलमा स्कुल/स्वास्थ्यचौकी बनाउनेदेखि, रोजगारी दिने लगायतका माग पूरा गरिदिनुपर्छ । कतिपय स्थानमा त खोलामा आयोजना बन्दैछ भने पहाडको टुप्पोसम्मका बासिन्दाको चित्त बुझाउनुपर्छ । स्थानीयको कारणले ठेकेदारले काम गर्न पाएन भने सरकारसँग क्षतिपूर्ति माग्छ । 

वनको त झन कुरै नगरौं । एउटा रुख काट्न दर्जनौं निकाय धाउनुपर्छ, त्यही पनि अनुमती पाउन गाह्रो छ । तर यो अब विद्युत प्राधिकरणको समस्या मात्रै नभएर अरु परियोजनाको पनि समस्या हो ।  त्यसैले सरकारले यसलाई प्याकेजमा समस्या समाधान गर्नेतर्फ लागिरहेको हामीले पाएका छौं  ।

अब अलिकति प्रसँग बदलौं । तपाईँ केही समयअघि एउटा पत्रकार सम्मेलनमा भावुक हुनुभयो । जेठमा नुवाकोटमा स्थानीयलाई चेतावनी दिनुभयो । संसदीय समितिमा आफूले तलमाथि गरेको भए झुण्डिन तयार रहेको बताउनुभयो । कहिले भावुक हुने, कहिले पुरै आक्रोशमा आउने तपाईँको यो बानीलाई केहीले कुलमान पन्छिने बाटो  र बनावटी पनि हो भने नि ?

यो कुनै बनावटी विषय होइन । जुन ठाउँमा म जाछु, त्यहाँ काम नभएको देखेपछि मलाइ सैह्य हुँदैन । समयमा काम नसकिने भयो भने मलाई सबैभन्दा धेरै पीडा हुन्छ । पीडाको बेलामा कहिले आक्रोशित भइन्छ, कहिले भावुक भइन्छ ।

मलाई अरुले आरोप लगाउँदैमा रिस उठ्दैन, तर काम रोकिएको देख्दा र बिनाकारण आयोजनामा अवरोध भएको देख्दा भने म रिसाएको थाहा पाउँदिनँ । मैले लाखौं नागरिकको अनुहार सम्झन्छु, ममाथि गरेको विश्वास सम्झन्छु । 

मैले अरु स्वार्थको लागि रिसाउने या भावनात्मक हुने काम गरेको छैन । आम नागरिक र नेपालको समृद्धिको लागि म मा स्वभाविक रुपमा केही प्रतिक्रिया आउनु स्वभाविक हो । म रुनु, रिसाउनु या कसैलाई चुनौती दिनु ब्ल्याकमेलिङको लागि होइन, रिजल्टको  लागि हो । 

(प्राधिकरणको ३४ औं वार्षिकोत्सवको अवसरमा पुन: प्रकाशन गरिएको ।)