‘खला’बाट हराउँदै धान नाच

कात्तिक २७, २०७८ शनिबार १४:३८:३३ | उपेन्द्र येक्तेन

पाँचथर – लिम्बू समुदायमा नाचिने मौलिक नाच हो धान नाच । सुख–दुःख, मेलपात, हाटबजार र अरु उत्सवहरुमा पालाम गाउँदै यो नाच नाच्ने गरिन्छ । तर पछिल्लो समय लिम्बू समुदायको चिनारी धान नाच लोप हुँदै गएको छ ।

पूर्वका लिम्बू बाहुल्य जिल्लाहरु ताप्लेजुङ, पाँचथर, इलाम, झापा, मोरङ, सुनसरी, धनकुटा, तेह्रथुम र संखुवासभा लगायतमा नाचिने धान नाच लोप हुन लागेको हो । पहिले जताततै नाचिने धान नाच अहिले ‘खला’बाट विस्थापित भएर भिडियो र स्टेजमा सीमित हुन पुगेको छ । कला र संस्कृति नयाँ पुस्तालाई हस्तान्तरण गर्न नसक्दा धान नाच लोप भएर जान लागेको याक्थुङ प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कूलपति राजेन्द्रकुमार जबेगु बताउनुहन्छ ।

‘खलामा नाचिने धान नाचमा जुन मौलिकता हुन्छ, भिडियो र स्टेजमा देखाइने धान नाचमा हुँदैन’, उहाँले भन्नुभयो ‘खलाबाट त धान नाच हराइ नै सक्यो ।’

धान नाच एकले अर्काको हात समाएर गोलाकार घेरा बनाइ सामूहिक रुपमा नाचिन्छ । धान नाच्नुपूर्व केटा पक्ष र केटी पक्षबीच साइनो सम्बन्ध केलाउनुपर्छ । साइनो सम्बन्ध नलागे मात्र धान नाचिन्छ । धान नाच्दा पालाम् गाउनु अनिवार्य छ ।

केटा पक्ष र केटी पक्षबीच सवाल–जवाफको रुपमा चरणबद्ध गरेर पालाम गाइन्छ । पालाममा सृष्टिको उत्पति, मानव सभ्यताको विकासक्रमदेखि मायापिरतीसम्मका कुरा हुन्छ । पालामी सवाल–जवाफको क्रममा एक–अर्काबीच मायाप्रेम बस्न गइ विवाह समेत हुन्छ ।

धान नाच र पालम् दुवै खलाबाट लोप भएर जानु दुःखद भएको दर्जनौँ पालाम गीत लेख्नुभएका गीतकार सागर केरुङ बताउनुहुन्छ ।

धान नाचको उत्पत्तिबारे लिम्बू जातिको धर्मशास्त्र मुन्धुममा रमाइलो कथा उल्लेख छ । कथाअनुसार फाङभङना नामको चराले धपाउन नपाइने सर्तमा घैया धानको बिउ ल्याएर दिएपछि मानिसहरु कृषि युगमा प्रवेश गरे । तर मानिसले दुःख गरेर फलाएको अन्न हुलका हुल चराहरु आएर खाइदिन थाले । तब मानिसहरुले नयाँ जुक्ति निकाले । पाकेको धान खलामा जम्मा गरे । एकले अर्काको हात समाएर ‘छुई हा हा’ भन्दै धान कुल्चन थाले । चराहरु पर पर भागे । त्यही ‘यालाक्’ (धान कुल्चनु) बाट अपभ्रंश भइ ‘यालाङ्’ (धान नाच) हुन गएको धान नाचबारे जानकारहरु बताउँछन् ।

अन्तिम अपडेट: मंसिर ५, २०८१

Disclaimer:

उज्यालोका खबर फेसबुक, इन्स्टाग्राम, एक्स ट्वीटर र यूट्युबमा हेर्न तथा उज्यालो रेडियो नेटवर्क ९० मेगाहर्जसँगै देशभरका विभिन्न एफएम रेडियोहरुबाट पनि सुन्न सकिन्छ । उज्यालोमा प्रकाशित तथा प्रसारित सामग्री यस संस्थाको स्वतन्त्र, निष्पक्ष र तथ्यमा आधारित सम्पादकीय नीतिबाट निर्देशित छन् र गल्ती नहोस भन्नेमा सचेतता अपनाएर तयार पारिएका छन् । प्रकाशन र प्रसारण भएका सामग्रीको विषयमा तपाईको गुनासो, प्रतिकृया र सुझावलाई हार्दिक स्वागत गर्दै गल्ती भएको पाईएमा तत्काल सच्याइने जानकारी गराईन्छ । उज्यालोबाट प्रकाशन तथा प्रसारण हुने सामग्रीको प्रतिलिपि अधिकार यस संस्थामा निहीत रहेकोले संस्थाको अनुमति विना समाचारको नक्कल उतार्ने, पुनरुत्पादन, प्रशारण वा फोटोकपी गर्न पाइदैन । कसैले त्यसो गरेमा कानूनी कार्वाही हुन सक्नेछ ।

उपेन्द्र येक्तेन

पाँचथरका उज्यालो सहकर्मी उपेन्द्र येक्तेन इगल एफएममा पनि काम गर्नुहुन्छ ।

तपाईको प्रतिक्रिया

नाम (अनिवार्य)

इमेल (अनिवार्य) (गोप्य राखिनेछ)

प्रतिक्रिया दिनुहोस्