बाराको निजगढमा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बनाउने विषयमा अहिले बहस तात्तिएको छ । कोरियाली कम्पनी ल्याण्डमार्क वर्ल्डवाइडले गरेको गरेको विस्तृत सम्भाब्यता अध्ययनले ८ हजार ४५ हेक्टर जमिन विमानस्थलको क्षेत्रफल हुने उल्लेख गरेको छ । ८ हजार ४५ हेक्टर क्षेत्रफल जमिनमा २४ लाख रुख रहेको अध्ययनले देखाएको छ । तर विमानस्थलको सबै क्षेत्रका रुख तत्कालै काटिने जसरी अहिले बहस भैरहेको छ ।

यस्तै नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणले पहिलो चरणमा २५ सय ९४ हेक्टर क्षेत्रफलमा विमानस्थल बनाउने र त्यसको लागि जम्मा १ लाख ९४ हजार वटा ठूला रुख काट्नुपर्ने जनाएको छ । तर ३० सेन्टिमिटर भन्दा साना रुख गन्दा पहिलो चरणमा नै ७ लाख जति रुख काट्नुपर्ने देखिएको छ । ४४ प्रतिशत भन्दा धेरै वन क्षेत्रले ढाकिएको देशमा अलिअलि रुख काटेरै भए पनि विमानस्थल बनाउनुपर्छ भन्ने र रुख विनास गरेर विमानस्थल बनाउन हुन्न भन्ने बहस चर्किएको छ । यसै विषयमा अर्जुन पोख्रेलले पूर्वाधारविद् डा. सूर्यराज आचार्यसँग कुराकानी गर्नुभएको छ ।

निजगढ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा रुख काट्ने विषयमा भएको पछिल्लो बहसलाई तपाईँ के भन्नुहुन्छ ?

यो बहस राम्रो छ, उत्साहजनक छ । किनकी सञ्चारमाध्यम र सामाजिक सञ्जालमा यसरी हुने बहसले विमानस्थल, रेलवे, जलविद्युत लगायतका भौतिक पूर्वाधारलाई राम्रो, दिगो, र वातावरण-मैत्री बनाउनको लागि भूमिका खेल्छन् । ठूला पूर्वाधार बनाउन समय र लगानी धेरै लाग्छ, एकपटक बनेपछि त्यो सच्याउन धेरै समय लाग्छ । त्यसकारण त्यो बन्नुभन्दा अघि आएका यस्ता बहसले परिष्कृत निर्णयमा सहयोग पुर्याउँछ ।

एउटा बहसले त तपाईँले भनेजस्तो परिष्कृत निर्णय गर्न सहयोग गर्ला, तर केही बहसले त विकास नै रोकेका उदाहरण पनि त छन् नि होइन र ?

हामी अहिले विकास र वातावरणका कुरामा सैद्धान्तिक बहसमा अल्झिरहेका छौं । अहिलेका विकसित देशले ४०/५० वर्षअघि जुन संरचना बनाए ती त्रुटिरहित थिएनन् । वातावरणको कुरा गर्दा पनि त्यतिखेर वातावरणको कुरा यसरी मुखरित भएको थिएन । त्यसैले उनीहरुले बनाएका ठूला ठूला परियोजनामावातावरणीय पक्षलाई उचित ध्यान नदिएर  उनीहरु पछुताएका अनुभव पनि छन् ।

उनीहरुको अनुभव र गल्तीले हामीलाई विकास र वातावरणबीच बुद्धिमत्तापूर्ण सन्तुलनको बिन्दु खोज्न सघाउँछ। हामीकहाँ अहिले विकसित देशले अपनाएका विकास र वातावरणका धेरै एजेन्डा आएका छन् । निजगढ विमानस्थलको रुख काट्ने बहस पनि यही हो । यसलाई हामीले गम्भीर सतर्कताका साथ हेर्नुपर्छ ।

उनीहरुले खोज्ने विकास र वातावरणको सन्तुलन अनि हामीले खोज्ने सन्तुलन एकै किसिमको नहुन सक्छ । नेपालमा हुने वातावरणको कुरामा पनि अन्तर्राष्ट्रिय चासो छ । तर सन्तुलनमा छ जस्तो लाग्दैन । जस्तै बाग्मतीको त्यस्तो निश्चल पानी ढलजस्तो भएको छ, यो पनि वातावरणकै कुरो हो । यसमा युरोपियन वातावरणवादीको ध्यान जाँदैन । तर जब हामी रुख काट्ने कुरा गर्छौं, यसमा अन्तर्राष्ट्रिय वातावरणवादीको निकै चासो बढ्छ । उनीहरुको र हाम्रो राष्ट्रिय चासो नमिल्न सक्छ नि । 

घुमाउरो हिसाबले निजगढका रुख कटानमा अनावश्यक बहस भएको र केही विदेशीको सहायताले यहाँ रुख काट्नै हुन्न  भनेर लबिङ गर्न थाले भन्न खोज्नुभएको हो ?

मेरो घुमाउरो कुरा र तपाइँको आशंका नाजायज होइन । मैले अघि पनि भनेको छु, विकासशील देशको विकासमा वातावरणको कुरा निकै ठूलो अर्थ राजनीति हुन्छ । नेपालमा पनि त्यही हुन थालेको छ । त्यसमा हामी चनाखो हुनुपर्छ । जनताको आकांक्षा र हाम्रो राष्ट्रिय स्वार्थ के भन्ने कुरा प्रष्ट हुनुपर्छ । वन वातावरण जोगाउने कुरा हाम्रो हितको कुरा पनि हो । वातावरण र विकासको सन्तुलन खोज्ने हाम्रो एजेन्डा पनि हो, अन्तर्राष्ट्रिय एजेन्डा पनि हो । तर अन्तर्राष्ट्रिय एजेन्डाले हाम्रो एजेन्डालाई थिच्न हुँदैन । यसमा हामीले बुद्धिमतापूर्वक आफ्नो स्वार्थ खोज्नुपर्छ । 

निजगढ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल नेपालका आर्थिक विकासको लागि ठूलो संरचना हो भनिएको छ । तर खास यसको फाइदा न सरकारले बताउन सकेको छ, न त पूर्वाधारविद्ले नै । त्यही भएर पनि रुखको विषयले विकासलाई थिच्न खोजेको हो कि ?

हामीले आफ्नो स्वार्थ र आवश्यकताको बेलैमा अध्ययन गरेनौं भने हाम्रो विकासमा कुल्चिएर अन्तर्राष्ट्रिय स्वार्थ अनुसार नै खुम्चाउन सक्छन् । नेपालमा वातावरण संरक्षण सित्तैमा आएको छैन, विकास र पूर्वाधारलाई यसले निकै महँगो र बोझिलो बनाउन सक्छ । निजगढ विमानस्थल वातावरणको नाममा भूमरीमा पर्ने डर अस्वभाविक छैन ।

अहिलेको सत्ताधारी दल र प्रतिपक्षी दुवै दलले आफ्नो चुनावी घोषणापत्रमा नेपाललाई विकसित र सम्वृद्ध देश बनाउने उल्लेख गरेका छन् । त्यसैले विकास भन्ने कुरा व्यक्ति विशेष र दल विशेष भन्ने हुँदैन । यो त देशको विकास र नागरिक लक्षित हुनुपर्छ । राजनीतिक परिवर्तनमै देशको ४/५ वटा पुस्ताले विकास देख्न पाएन । अब चाहिँ विकास र समृद्धि हुनुपर्छ भनेर त दलहरुले पनि भनेकै छन् ।

खाडी जाने हाम्रा युवाले देशमा नै रोजगारी पाउनुपर्छ, देश सम्वृद्ध बन्नुपर्छ भन्ने सपना जायज छ । त्यसको लागि यहाँ ठूला पूर्वाधार बन्नुपर्छ । त्यसैले पनि निजगढ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बन्नुपर्छ । यो हाम्रो विकास र समृद्धिको महत्वपूर्ण कडी हो, हाम्रो विकासको गेट वे हो ।

हुन त यहाँ ३ वटा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल भैसके नयाँ विमानस्थल किन चाहियो पनि भन्ने  केही प्रबुद्ध वर्गबाट सुनियो । त्यो त सरासर बुझाइको कमी हो । त्रिभुवन विमानस्थलको कुरा त थाहा छँदैछ, यहाँको भौगोलिक अवस्थाले गर्दा  ठूला क्षमताका जहाज बस्न सक्दैनन् र साँघुरो पनि निक्कै साँघुरो छ । एउटा मात्रै रन वे भएकाले यो एउटा ठिकठाकको अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल नै होइन । पहिला काम चलाउको लागि मात्रै बनाइएको हो । त्रिभुवन विमानस्थल साँघुरो भयो भन्ने कुरा त २०/२२ वर्षअघि नै महसुस गरेर निजगढमा स्थान पहिचान गरेको हो नि ।

स्थान पहिचानसँगै पर्यटन भित्र्याउने र विदेशी लगानी भित्राउने सपना पनि त्यतिबेलादेखि नै देख्न थालेको हो । अहिले कुनै लगानीकर्ता नेपालमा लगानी गर्न आयो, तर विमानस्थल खाली नभएकोले १-२ घन्टा आकाशमा चक्कर लगाउँदा उसको इच्छा त्यसै मरेको हुन्छ । नेपालमा लगानी गर्न आएको मान्छे कुरै नगरी फर्किन्छ ।

पोखरामा २ सय सिटभन्दा माथिका जहाज बस्नै समस्या हुन्छ भनेका छौं । यस्तै भैरहवामा पनि पूर्ण स्तरको अन्तर्राष्ट्रिय विमान स्थल बन्न आफ्नै सीमितता छन् । यो कुरा बुझ्नलाई अखबारदेखि विद्युतीय मिडियाको बहसमा आउने मुर्धन्य टिप्पणीकारदेखि, लेखक, विश्लेषकका लागि सामान्य प्रविधिक ज्ञानको काफी छ । निजगढमा अन्तर्राष्ट्रियस्तरको नै विमानस्थल चाहिन्छ भन्ने उहाँहरुलाई पक्कै थाहा छ, तर नबुझे जस्तो गर्ने हो भने त कस्को के लाग्छ र?

निजगढमा हचुवाका भरमा पूर्ण क्षमताको अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बन्नुपर्छ भन्ने निष्कर्ष निकालिएको होइन । त्यसैले यसको ठाउँ, आकार र औचित्यमाथि बहस त गरौं । तर यो परियोजना नै अनावश्यक नै हो, रुख काटेर वातावरण खत्तम पार्ने भए भन्ने हिसाबका तर्क चाहिँ नगरौं  । 

अर्को कुरा, निजगढ विमानस्थललाई हामीले हब विमानस्थल हो पनि भन्दै आएका छौं, हब विमानस्थल कसरी हुन सक्छ ?

सरकारले निजगढलाई हब विमानस्थल बनाउने भनेको छ, जुनकुरा अस्वभाविक होइन। तर हब नै नभए पनि ठूलो र पूर्ण क्षमताको अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल हाम्रो आवश्यकता हो ।हब विमानस्थल भनेको निजगढमा अरु ठाउँबाट आएका साना विमानले ल्याएका यात्रु त्यहाँबाट ठूलो जहाजमा राख्ने र जाने भन्ने हो । अहिले मानौं ढाका, दिल्ली दुबई लगायतका विमानस्थलबाट साना विमानमा यात्रु निजगढ ल्याउने र त्यहाँबाट एअरबस ३८० मा राखेर सिड्नी जाने, पेरिस जाने यस्तो यस्तो हुन सक्छ ।

हाम्रो पूर्वाधार, योजना, अवस्थिति र जुन देशहरुको बीचमा छौं, त्यो कारणले पनि यो विमानस्थल हब हुन सक्ने सम्भावना छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय हवाई यातायात संगठनको तथ्याङ्खअनुसार सन् २०३५ मा ७ अर्ब ५० करोड यात्रुले हवाईयात्रा गर्ने र त्यसमध्ये झण्डै ४ अर्ब ५० करोड यात्रु एसिया प्रशान्त क्षेत्रका हुने उल्लेख छ । यसरी हेर्दा हाम्रो निजगढ विमानस्थल पनि हब बन्न सक्ला कि भन्ने अपेक्षा पनि होला होइन ?

एकदमै हो । अहिले हाम्रो एअरलाइन्सको व्यापार सानो छ । तर पनि हामीले खुला आकाशको सिद्धान्त अनुसार पनि आम्दानी गर्न सक्छौं नि । उदार हवाई यातायातको नीति लिएर गयौँ भने हब बन्न सक्छ नि । यसमा हाम्रो स्पष्ट नीति चाहिन्छ । तर यसमै पनि हामी किचलो गर्न थाल्यौं, अनेक मुद्दा उचाल्यौं भने त त्यो बाटोमा पनि नपुग्न सक्छौं । 

यहाँ वातावरण र रुखको कुरा अनि क्षेत्रफत्रको कुरालाई लिएर धेरै कुरा आएका छन् । विमानस्थलले ओगट्ने क्षेत्र ८ हजार हेक्टर अनि पहिलो चरणमा बनाउन २५ सय हेक्टर चाहिने भनिएको छ । अरु देशमा सानो क्षेत्रमा ठूला विमानस्थल बनेका तर हामीलाई त्यति धेरै क्षेत्र किन चाहियो भन्ने तर्क पनि आएका छन् नि ?

पहिले त के कुरा बुझ्न जरुरी छ भने ८ हजार हेक्टर क्षेत्र भनेको विमानस्थलले चर्चिने क्षेत्र हो, सबै क्षेत्रफलमा निर्माण हुने भन्ने होइन । विमानस्थलको यकिन क्षेत्रफल एउटा हुन्छ, अनि विमानस्थल बाहिर विमानस्थल सुरक्षाका उपकरण र खाली ठाउँ छाड्नुपर्ने पनि हुन्छ । निजगढको मामला पनि विमानस्थलका भौतिक संरचना बन्ने बाहेकका ठाउँमा वन क्षेत्र नै रहन सक्छ  । ८ हजार हेक्टर त विमानस्थलको स्वामित्वमा रहने भयो । तर त्यहाँका जम्मै रुख काट्नु त पर्दैन नि ।

अहिले त पहिलो चरणको लागि २५ सय हेक्टर पनि किन, कतै ९ सय हेक्टरमै पनि छन् भन्ने प्रश्न पनि म सुन्छु । हङकङको विमानस्थल यति सानो, हिथ्रोको यस्तो, मुम्बईको उस्तो भन्ने तर्क पनि आएका छन् । तर साउदी अरबमै ७७ हजार हेक्टर क्षेत्रफलको विमानस्थल अनि अमेरिकामा भएका १३/१४ हजार हेक्टर क्षेत्रफल ओगटेका विमानस्थल पनि छन् नि !

हामीले के बुझ्नुपर्छ भने रन वे र टर्मिनल भवनको लागि त एक हजार हेक्टर नै काफी होला । तर त्यो शहर भएको ठाउँमा मात्रै हो । एअरपोर्ट नजिकै शहर छ, सबै सुविधा छ भने त्यो पनि सम्भव हुन्छ । हिथ्रो र हङकङमा त्यस्तै भएको छ । त्यसमाथि हङकङ त समुद्र पुरेर बनाउनुपरेकाले ठाउँ जतिसक्यो सानो नै बनाइयो । अनि हङकङमा त नजिकै शहर छ, विमानस्थललाई दैनिक चाहिनेआवास लगायतका सहरी सेवा सहजै उपलब्ध हुन्छ, तर विमानस्थल सहरबाट टाढा भएकोले न्यूनतम आवस्यक सहरी संरचना निर्माणका लागि पनिकेही धेरै क्षेत्र त लागिहाल्छ नि ।

अनि यस्ता कतिपय ठूला विमानस्थलमा त निर्यात प्रोत्साहित क्षेत्र भन्छ, हामीले त्यो पनि त बनाउन सक्छौं नि । जस्तै आइफोनको कुरा गर्दा भिन्न भिन्न देशमा भिन्न भिन्न पाटपूर्जा बन्छन् । धेरैतिर बनेका पाटपूर्जा जोडेर विमानस्थलको क्षेत्रभित्रैबाट निर्यात गर्न पनि सकिन्छ । यसलाई हामीले हाम्रो सम्वृद्धिसँग जोडेर हेरेको त्यै भएर पनि हो ।

५० वर्षअघि विमानस्थलको काम के हुन्थ्यो, कस्ता र कत्रा संरचना हुन्थे र अहिले के हुँदै गैरहेको छ भन्ने पनि हामीले बुझ्नैपर्छ । नयाँ बन्ने एअरपोर्टले हवाई यातायातका आधुनिक प्रविधिलाई ध्यानमा राख्दै एअरपोर्ट सेवालाई प्रतिस्पर्धि र भरपर्दो कसरी बनाउने भन्ने कुरामा बरु यथेष्ट ध्यान पुर्याउन जरुरू छ।

त्यसैले कुनै पनि फरक देशका पूर्वाधारको आकार ठ्याक्कै मिल्नुपर्छ भन्ने छैन । अरुको विमानस्थल र हाम्रा विमानस्थलको साइज कुचो काटे जस्तो ठ्याक्कै मिल्नुपर्छ भन्ने कहाँ लेखेको छ र ? उनीहरुको सानो भयो हामीले ठूलो किन बनाउने भन्ने त व्यवहारिक टिप्पणी होइन । 

विकास निर्माणको कुरा गर्दा विभिन्न पक्षका बहस त भै हाल्छन्, सरकारले बहसलाई फिल्टर गरेर उपयुक्त छ भन्ने ठान्यो भने परियोजना अघि बढाउने हो । निजगढ विमानस्थलको बारेमा यति धेरै बहस भैसकेपछि सरकारको भूमिका चाहिँ कस्तो हुनुपर्ला त ?

तपाइँले एकदमै महत्वपूर्ण कुरा उठाउनुभयो । अहिलेको सरकारले हामी आर्थिक विकास र सम्वृद्धिमा प्रतिवद्ध छौं त भनेको छ । तर निजगढको बारेमा सरकारले नागरिकलाई बुझाउन सकेको देखिन्न । कुन विकासको परियोजनाले हामीलाई के दिन्छ भन्ने कुरा नागरिकलाई बुझाउनुपर्छ । तर सरकारले नारामै मात्रै सीमित गरेको छ । निजगढ विमानस्थल र द्रुतमार्ग बनेर सञ्चालनमा आएपछि त्यसले हाम्रो अर्थतन्त्रमा कस्तो प्रभाव पार्छ, अन्तर्राष्ट्रिय सम्पर्क कसरी बढाउँछ अनि पर्यटक वृद्धि कसरी गर्छ भनेर बुझाउनुपर्यो ।

नेताले सपना देख्ने मात्र होइन, त्यो सपना नागरिकमा सार्न सक्नुपर्छ । अनि नागरिकले पनि आफ्ना साना छोराछोरीलाई अब तिमी ठूलो भएपछि काम खोज्न मलेसिया कतार जानु पर्दैन, राम्ररी पढ, तिम्रो पालामा त निजगढ बन्छ, फाष्टट्रयाक बन्छ लगायतका कुरा बताउनुपर्यो । देशमै विकास हुँदैछ भन्नुपर्यो र विकासका ठूला योजनामा साथ दिनुपर्यो ।

निजगढ त अहिलेसम्म बनिसकेर नेपालले लाभ लिइरहेको हुनुपर्ने हो । तर दुःखको कुरा, तपाइँ हामी यसको साइजको बारेमा बहस गरिरहेका छौं । अरु ठिकठाकको राज्य संयन्त्र भएको ठाउँमा त यस्ता नितान्त प्रविधिक कुरामा बहस गर्ने र निष्कर्ष निकाल्ने काम विज्ञहरुको हो । तर यहाँ त मिडियावाजी मात्रै गर्ने भयो । कसैले रुख काट्लास् भन्ने, कसैले रुख नकाटी विकास कसरी हुन्छ भन्ने गलत धारको बहसले पो प्राथमिकता पायो ।

यहाँ त इन्जिनियरले हल्का सर्वे गर्यो र लाखौं रुख काटिने भयो भन्ने भ्रम फैलाइएको छ । इन्जिनियर पनि मान्छे हो, रोबाेट होइन, उसलाई पनि रुख मन पर्छ । अहिले पर्यटन मन्त्रालयका साथीहरु हुनुहुन्छ नि देश मरुभूमि बनाएर विकास गरौं भन्ने त उहाँहरुलाई पनि लागेको छैन होला । निजगढका रुख काट्दा देश मरुभूमि त बन्दैन । रुख जोगाउने जिम्मा त हाम्रो पनि हो नि ।

नचाहिने कामको लागि रुख काटियो, कसैले पैसा कमाउनकै लागि वातावरण विनास गर्यो भने त्यसको त भण्डाफोर हुनैपर्छ ।

अन्तिममा केही भन्नु छ ?

म एउटा कुरा के भन्छु भने, हामीसँग जुन स्रोत र साधन छ, त्यसको सदुपयोग भएको भए यति गरीब हुनु पर्ने थिएन । अब पनि हामीले ठूला विकास आयोजना अघि बढाउँदा सानातिना कुरामा हाही किन अल्झन खोज्दैछौं ? निजगढ विमानस्थल त देशको सपना, नागरिकको चाहना हो । अब कसैले देशको कायापलट हुने गरी विकासका आयोजना बनाउँदै छ भने यसको सकारात्मक बहस गरौं ।बरू पारदर्शी रुपमा छिटो भन्दा छिटो यो आयोजनालाई सम्पन्न गर्न सरकारलाई दवाव दिउँ।

प्रश्न पनि उठाऔं । तर प्रश्नले विकासलाई बन्देज होइन, परिष्कृत गरुन् । जहाँसम्म वातावरण र रुखको कुरा छ, त्यसमा अन्तर्राष्ट्रिय दृष्टिकोण एउटा हुन सक्छ, हाम्रो अर्को हुन सक्छ । विकास र वातावरणलाई कसरी सन्तुलन गर्ने भन्ने कुरामा नेपाली जनताको आकांक्षा र हाम्रो राष्ट्रिय स्वार्थ प्रतिबिम्बित हुनुपर्छ ।

याे पनि पढ्नुहाेस्

‘निजगढ विमानस्थल संसारकै हरियाली बन्छ, जम्मा साढे २ लाख रुख मात्रै काट्ने हो’

निजगढमा एउटा रुखको बदलामा २५ रुख रोपिने, मन्त्री भन्छन, ‘अब ब्याक हुन सकिन्न’